Jednym z czynników warunkujących prawidłowy rozwój mowy jest sprawność całego aparatu mowy.
W skład niego wchodzą:
-
aparat oddechowy
-
aparat fonacyjny
-
aparat artykulacyjny
Ćwiczenia można prowadzić w formie zabawy już z 2-3 letnim dzieckiem. Dzieci mają naturalną skłonność do wielokrotnego powtarzania ulubionych zabaw. Jeśli więc potraktujemy ćwiczenie jako zabawę, będzie ono dla dziecka czystą przyjemnością. Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne. Lepiej ćwiczyć krótko, ale częściej. Dzieci od 1 do 3 lat – 1 do 3 minut, można dłużej jeżeli zmienimy pozycję ciała np. wstaniemy; 4-latki – od 3 do 5 minut lub dłużej; 5-latki- od 5 do 10 minut lub dłużej.
Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci przedszkolnych
Ćwiczenia słuchowe
Bardzo ważna grupa ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego/ tzw. słuchu mownego/. Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka.
Dzieci młodsze 3-4latki
-
„ Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.
-
„ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
-
Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.
-
Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
-
Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
-
Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
-
Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
-
Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
-
Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
Dzieci starsze 5-6latki
-
Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
-
Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
-
Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
-
Dzielenie na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.
-
Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.
-
Wyszukiwanie słów z podaną przez rodzica/nauczyciela/logopedę sylabą.
-
Rozpoznawanie określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.
-
Wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.
-
Wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają sią na daną głoskę.
-
Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
-
Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej
Ćwiczenia fonacyjne
Mają za zadanie wykształcenie prawidłowego nastawienia głosowego, czyli odpowiedniego dostosowania wysokości i umiejętności właściwego zastosowania jego natężenia podczas mowy.
Dzieci młodsze i starsze
-
Zabawy w naśladowanie odgłosów zwierząt.
Z pomocą książki możemy naśladować zwierzęta, bawić się w zgadywanki „jakie to zwierzę” i zadawać podchwytliwe pytania na myślenie np. „Idzie baran, za nim koza, a na końcu kot jakie odgłosy wydają”?
-
Wierszyki dźwiękonaśladowcze, przykład poniżej:
ZWIERZĘCE GADANIE
J.Beszczyński
Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce?
Kle, kle, kle…
Co mówi żabka, gdy bocianów tłum?
Kum, kum, kum…
Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał?
Miał, miał, miał…
Co mówi kura, gdy znosi jajko?
Ko, ko, ko…
Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku?
Ku-ku-ryku…
Co mówi koza, gdy jeść jej się chce?
Mee, mee, mee…
Co mówi krowa, gdy brak jej tchu?
Mu, mu ,mu…
Co mówi piesek, gdy kość by zjeść chciał?
Hau, hau, hau…
Co mówi baran, gdy spać mu się chce?
Be, be, be…
Co mówi ryba, gdy coś powiedzieć chce?
NIC! Przecież ryby nie mają głosu…
-
Naśladowanie śmiechu różnych ludzi:
mężczyzna- głośne „hohohoho”
kobieta- o średnim natężeniu „hahahaha”
staruszka- cichutko „hehehehe”
dziewczynki- piskliwy „hihihihi”
chłopcy- hałaśliwy „hahahaha”
-
Śpiewanie samogłoskowych kołysanek lalkom i misiom na melodię „Kotki dwa” śpiewamy tylko aaaaaaaaaa lub mruczymy „mmmmmm”
-
Śpiewanie piosenek i mówienie krótkich wierszyków
Ćwiczenia oddechowe
Poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy.
Dziecko powinno wdychać powietrze przez nos, a wydychać przez usta- taki tor oddechowy zapewni prawidłowy rozwój i funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego.
Artykulacja powinna odbywać się na wydechu
Dzieci młodsze i starsze
-
Wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami.
-
Zabawy Dmuchajką. Zadaniem dziecka jest nabranie dużej ilości powietrza przez nos i wypuszczenie mocnym strumieniem przez usta tak aby uniosła się styropianowa piłeczka. Do Dmuchajki zamiast piłki można włożyć: piórka,confetti, filcowe pomponiki.
-
Dmuchanie na płomień świecy.
-
Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek.
-
Dmuchanie baniek mydlanych w konfiguracji: długo- krótko- długo; słabo- mocno- bardzo mocno
-
Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek.
-
Chłodzenie „ gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.
-
„ Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.
-
Chuchanie na zmarznięte ręce.
-
Wąchanie kwiatów, kolorowych mydełek i pustych opakowań po perfumach.
-
Dmuchanie na zawieszone na nitkach małe elementy.
-
Dmuchanie na pocięte paski papieru tak aby tańczyły.
-
Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.
-
Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”.
-
Nadmuchiwanie balonika.
-
Naśladowanie syreny – „ eu-eu- eu”, „ au-au-au” – na jednym wydechu.
-
Wyścigi chrupek – dmuchanie w parach.
-
Dmuchanie na piórko, aby nie spadło.
Dzieci starsze 5-6latki
-
Liczenie na jednym wydechu.
-
Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.
-
Powtarzanie zdań szeptem.
Ćwiczenia artykulacyjne
Każde ćwiczenie artykulacyjne najlepiej wykonywać przed lustrem. To, że dziecko widzi swoją buzię pomaga mu poczuć ułożenie narządów aparatu artykulacyjnego.
Podczas pracy nad usprawnianiem narządów mowy wykorzystujemy umiejętności nabyte podczas ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych i słuchowych..
Celem ćwiczeń aparatu artykulacyjnego jest uzyskanie takiej sprawności całego narządu mownego, aby bez problemu poradził sobie z głoską, którą będziemy mieli zamiar wywoływać. Dlatego pracę nad każdą głoską rozpoczyna się od odpowiednich ćwiczeń układu artykulacyjnego.
Ćwiczenia żuchwy:
Należą do najłatwiejszych, ponieważ wynikają z elementarnych umiejętności dziecka związanych np. z jedzeniem, ziewaniem czy nawet głośnym płacze.
-Ziewanie z otwartą buzią; wysuwanie żuchwy i przesuwanie zębami po górnej wardze;szerokie otwieranie buzi i szybkie zamykanie; naśladowanie żucia.
Ćwiczenia warg:
Wargi biorą aktywny udział przy wymowie wielu głosek dlatego tak ważna jest ich sprawność. Przy wymowie szeregu syczącego („s”, „z”, „c” „dz), który powinien w wieku 4 lat być artykułowany poprawnie, wargi są szeroko rozciągnięte w uśmiechu. Jednocześnie ćwiczymy również zaokrąglenie warg, które jest niezbędne przy wymowie głosek szeregu szumiącego („sz”, „rz”, „cz”, „dż”). Ten szereg pojawia się najcześciej w wieku 5 lat.
Dzieci młodsze i starsze
- Wysyłamy buziaczki do mamy. Ściągamy wargi w dzióbek (ważne żeby był symetryczny) i cmokamy
- Uśmiechamy się przy mocno zaciśniętych wargach
- Uśmiechamy się tak, żeby było widać zęby
- Rybka. Wargi ściągamy w dzióbek i rozchylamy leciutko pyszczek
- Na płaski talerzyk wysypujemy ryż preparowany i prosimy dziecko żeby za pomocą samych warg próbowało jeść
- Osiołek, który robi i-o-i-o
- Karetka, która jedzie na sygnale e-o-e-o
- Policja, która jedzie na sygnale i-u-i-u
- Wąsy. Między wargami i nosem układamy słomkę do picia tak żeby dziecko ją utrzymało.
Dzieci starsze 5-6latki
--układamy wargi w dzióbek i kręcimy w kółko, na boki, do dołu do góry
– robimy okienko z warg (szeroki dzióbek)
– robimy rybkę z warg, ale z wciągniętymi policzkami
– próbujemy gwizdać
– wykonujemy masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie)
Ćwiczenia języka:
Ważna tutaj jest pionizacja języka. Nawet, kiedy dziecko milczy- język powinien znajdować się za górnymi zębami na wałku dziąsłowym.
Dzieci młodsze 3-4latki
– język chowamy do buzi i myjemy wewnętrzną powierzchnię zębów
– liczymy językiem zęby na dole
– czubkiem języka dotykamy kącików warg
– z języka robimy koci grzbiet – zaczepiamy język za dolne zęby i wypychamy
– na końcu nici dentystycznej związujemy mały supełek i zaczepiamy go od wewnętrznej strony zębów. Dziecko ma wypchnąć nitkę do góry samym językiem
Ćwiczenia pionizacji języka (potrzebne do prawidłowej realizacji głoski l,później sz,cz,rz,dż,r)
- kląskamy jak koniki przy jednoczesnych ruchach warg (uśmiech- kółko)
– mlaskamy językiem
– oblizujemy wargi (można je posmarować czymś słodkim)
– udajemy, że liżemy lody
Dzieci starsze 5-6latki
- przy otwartej buzi liczymy górne zęby językiem (żuchwa nieruchomo)
– udajemy, że język to pędzel, a buzia to mieszkanie do pomalowania. Malujemy najpierw kropeczki na podniebieniu, policzkach, a na koniec musimy wszystko dokładnie zamalować. (żuchwa nieruchomo)
– próbujemy dotknąć językiem do nosa
– do podniebienia twardego możemy przykleić opłatek i poprosić dziecko o oderwanie go samym językiem
– strzelanie z języka: przyklejamy mocno język do podniebienia i mocno odklejamy
– karuzela: przy zamkniętej buzi dziecko wkłada język między wargi, a zęby i kręci w kółko
Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:
Dzieci młodsze i starsze
-Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.
-Płukanie gardła ciepłą wodą.
-„Chrapanie” na wdechu i wydechu.
-Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.
-Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…
Wypowiadanie sylab / jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.
Nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.
Ćwiczenia policzków:
Dzieci młodsze i starsze
-Nadymanie policzków – „ gruby miś”.
-Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”.
-Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza.
-Naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.
-Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.
BAJKI LOGOPEDYCZNE
(ćwiczenia wykonujemy przed lustrem)
„Dzień dobry misiu”
Dzisiaj twój język będzie małym misiem, a buzia jego domkiem. Miś obudził się wcześnie rano – poprzeciągał się, poziewał (szerokie ziewnięcie). Zrobił poranną gimnastykę – kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy), kilka wymachów rąk (wypychanie językiem policzków) i pięć okrążeń (w prawo i w lewo) wokół stołu (ruchy okrężne języka w przedsionku jamy ustnej, usta zamknięte). Umył ząbki (oblizywanie czubkiem języka górnych i dolnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych i otwartych ustach). Postanowił policzyć swoje ząbki (dotykanie czubkiem języka każdego zęba na dole i górze). Nagle poczuł wielki głód i usłyszał jak mu burczy w brzuchu (wibrowanie wargami bbb,bbb).To znak, że pora na śniadanie i pyszny miodek ( oblizywanie warg).
„Miś idzie na spacer”
Dzisiaj wasze języczki będą misiem Uszatkiem, a wasza buzia jego domkiem.
Miś obudził się wcześnie rano - przeciągnął się i trochę poziewał. Zrobił
poranną gimnastykę - kilka podskoków (unoszenie języka na górny wałek dziąsłowy
przy szeroko otwartych ustach), troszkę pobiegał (wypychanie językiem
policzków). Na śniadanie zjadł słodki miód (oblizywanie warg). Potem umył ząbki
(oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a
następnie otwartych ustach).Wyjrzał przez okno (wysuwanie szerokiego języka na
zewnątrz jamy ustnej). Zobaczył Zosię i Jacka. Przesłał im całuski (cmokanie
ustami - naśladowanie posyłania całusków). Dzieci zaprosiły go na spacer
do lasu.
„Indianie”
Indianie wyruszają ze swojej wioski na polowanie. Żegnają się ze swoimi dziećmi (cmokając całujemy palce prawej ręki) i żonami (cmokając całujemy palce lewej ręki). Wsiadają na swoje konie i jadą (kląskanie) przez most (usta jak do U) i przez prerię (usta jak do I). Konie zmęczyły się ( parskają ) i dają znak, że chcą pić: ihaha. Ihaha...Indianie zatrzymują konie: prrr.. prr....Konie piją (ruchy języka z dołu do góry, naśladujące picie zwierzęcia). Nagle Indianie zobaczyli zwierzynę i strzelili z łuku. Zbliżała się noc, więc musieli rozpalić ognisko. Nie mieli zapałek. Zaczęli od małej iskierki i musieli mocno dmuchać, żeby ognisko się rozpaliło (dmuchanie w złączone ręce. Upiekli na ogni zwierzynę i zrobili sobie ucztę (mlaskanie i oblizywanie szeroko otwartych ust). Po pewnym czasie zachciało im się spad (ziewanie ) i zasnęli (chrapanie) rano Indianie zawołali konie: a-o-e, y-u-i (przeciągamy samogłoski). Wsiedli na nie i pojechali przez prerię a potem przez most. Wrócili do wioski witając się ze swoimi dziećmi i żonami.
„Osiołek”
Na polanie bardzo smacznie spał sobie osiołek (chrapanie). Gdy nastał ranek, osiołek się zbudził, bardzo szeroko otworzył swoją buzię i ziewnął (ziewamy). Nagle poczuł się głodny. Nabrał więc sporo trawy do pyska (otwieranie i zamykanie buzi) i dokładnie zaczął ją żuć (żucie). Po swoim śniadaniu osiołek oblizuje ząbki żeby były czyste, każdy ząbek po kolei (przesuwamy językiem po zębach). Jedno źdźbło przykleiło się do podniebienia, trzeba je koniecznie oderwać (przesuwamy językiem po podniebieniu). Osiołek po swoim jedzeniu biega po polanie (kląskanie), a ruchy te naśladuje język – raz w górę (język do nosa). Raz w dół (język na brodę, buzia szeroko otwarta). Zmęczony osiłek podchodzi do strumyka i pije wodę (język zwinięty w rurkę). Przed nocnym spaniem osiołek dokładnie myje każdy ząbek (język przesuwamy po wewnętrznej i zewnętrznej ścianie zębów) oraz policzki (językiem przesuwamy po wewnętrznej stronie policzków)
Barbara Krzyżańska
logopeda